Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (ΓΣΘ) είναι μια μορφή ψυχοθεραπείας στην οποία θεραπευτής-θεραπευόμενος συνεργάζονται ως ομάδα για την κατανόηση και την επίλυση ψυχολογικών δυσκολιών. Αναπτύχθηκε τη δεκαετία του ‘60 από τον Δρ. Aaron T. Beck, ως απάντηση στην απουσία επαρκών επιστημονικών δεδομένων για τις μέχρι τότε διαθέσιμες ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις.
Ο όρος ‘’γνωσιακή’’ αναφέρεται στις γνωσίες μας — δηλαδή τις σκέψεις, τις εικόνες, τις προσδοκίες και τις βαθύτερες αντιλήψεις μας για τον εαυτό, τους άλλους και τα πράγματα γύρω μας — οι οποίες καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τη συμπεριφορά και τις συναισθηματικές μας αντιδράσεις. Με άλλα λόγια δεν είναι οι καταστάσεις αυτές καθαυτές που καθορίζουν το πως αισθανόμαστε, αλλά περισσότερο ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύουμε ή νοηματοδοτούμε τις καταστάσεις. Ας φανταστούμε, για παράδειγμα, δύο συμφοιτητές που παίρνουν και οι δύο 9 στα 10 στο ίδιο μάθημα της εξεταστικής. Ο πρώτος σκέφτεται ότι έπιασε τόπο η προσπάθειά του και νιώθει ικανοποίηση. Ο δεύτερος σκέφτεται ότι δεν είναι αρκετά έξυπνος και νιώθει έντονη στεναχώρια. Φυσικά, αυτή του η σκέψη δεν προκύπτει τόσο από την αντικειμενική του απόδοση, αλλά μάλλον από τη βαθύτερη αντίληψη που έχει για τον εαυτό του ως ανεπαρκή, καθώς και από την πεποίθηση ότι πρέπει να τα κάνει όλα τέλεια.
Έτσι, στη θεραπεία κεντρικό ρόλο διαδραματίζει ο εντοπισμός των δυσλειτουργικών μας σκέψεων και βαθύτερων αντιλήψεων, η εξέταση του τρόπου που αυτές αναπτύχθηκαν και εδραιώθηκαν, η σύνδεση τους με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε στον παρόν, και τελικώς η τροποποίηση και η αναδόμησή τους.
Ο όρος ‘’συμπεριφορική’’ αναφέρεται στη συσχέτιση μεταξύ των διαφόρων συμπεριφορών και των συνθηκών στις οποίες αυτές συμβαίνουν. Με άλλα λόγια στο τι εξυπηρετεί μια συμπεριφορά στην εκάστοτε κατάσταση. Επιστρέφοντας στο προηγούμενο παράδειγμα, ο δεύτερος φοιτητής αποφασίζει να μην πάει διακοπές προκειμένου να προετοιμαστεί ‘τέλεια’ για την επόμενη εξεταστική. Η συγκεκριμένη συμπεριφορά έχει ως στόχο να μην ξανανιώσει το αίσθημα ανεπάρκειας, αν και τελικά αυτό είναι σχεδόν αναπόφευκτο.
Η συμπεριφορική πλευρά της θεραπείας περιλαμβάνει την κατανόηση της λειτουργίας ή της ‘χρησιμότητας’ των δυσλειτουργικών μας συμπεριφορών, την τροποποίησή τους μέσω μιας νέας διαδικασίας μάθησης ή/και την εκμάθηση νέων δεξιοτήτων.
Η αποτελεσματικότητα της ΓΣΘ έχει τεκμηριωθεί από περισσότερες από 2000 επιστημονικές μελέτες για ένα μεγάλο εύρος ψυχικών δυσκολιών. Ενδεικτικά αναφέρονται οι διαταραχές άγχους, η κατάθλιψη, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, οι διαταραχές πρόσληψης τροφής, οι διαταραχές ύπνου κ.ά. Έχει φανεί επίσης αποτελεσματική συνδυαστικά με φαρμακευτική αγωγή για σοβαρές και χρόνιες ψυχικές διαταραχές όπως η διπολική διαταραχή και η σχιζοφρένεια. Τα ερευνητικά αυτά δεδομένα έχουν αξιολογηθεί σχολαστικά από διεθνείς αρμόδιους φορείς, όπως το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας και Κλινικής Αριστείας (NICE) της Μεγάλης Βρετανίας και την Αμερικανική Ένωση Ψυχολόγων (APA), οι οποίοι την προτείνουν ως θεραπεία εκλογής για μια σειρά δυσκολιών σε ενήλικες και παιδιά/εφήβους.
